Διαδοχής, πόλεμοι

Τρεις ευρωπαϊκοί πόλεμοι του πρώτου μισού του 18ου αι., που διεξήχθησαν για τη διαδοχή των θρόνων της Ισπανίας, της Πολωνίας και της Αυστρίας. 1. Πόλεμος για τη διαδοχή της Ισπανίας (1701-13). Ο πόλεμος για τη διαδοχή της Ισπανίας ξέσπασε με αφορμή τον θάνατο και τη διαδοχή του βασιλιά της Ισπανίας Καρόλου Β’. Τον θρόνο διεκδίκησαν ο Λουδοβίκος ΙΔ’ της Γαλλίας, σύζυγος της αδερφής του Καρόλου Β’, Μαρίας Θηρεσίας, και ο αυτοκράτορας Λεοπόλδος Α’, σύζυγος της άλλης αδελφής του Καρόλου Β’, Μαργαρίτας Θηρεσίας· ο πρώτος υποστήριξε την ανάρρηση του εγγονού του, Φιλίππου, δούκα της Ανδηγαυίας (Ανζού), ενώ ο δεύτερος του γιου του, Καρόλου. Εκτός από αυτούς, το θέμα της διαδοχής έγινε αντικείμενο διεκδικήσεων ή αμφισβητήσεων από τον εκλέκτορα της Βαυαρίας, που υποστήριζε την υποψηφιότητα στον ισπανικό θρόνο του γιου του, Ιωσήφ Φερδινάνδου του Βίτελσμπαχ, από τον Βίκτωρ Αμεδαίο Β’ της Σαβοΐας κ.ά. Νωρίτερα, το 1698, οι μεγαλύτερες δυνάμεις είχαν καταλήξει σε συμφωνία, αλλά ο ξαφνικός θάνατος (τον Φεβρουάριο του 1699) του πρίγκιπα της Βαυαρίας, τον οποίο είχαν υποδείξει ως διάδοχο, έφερε πάλι στο προσκήνιο το ζήτημα, που περιπλέχθηκε ακόμη περισσότερο εξαιτίας του θανάτου του Καρόλου Β’. Ο τελευταίος, λίγο πριν πεθάνει, συνέταξε διαθήκη με την οποία όριζε γενικό κληρονόμο τον δούκα της Ανδηγαυίας με το όνομα Φίλιππος Ε’, με τον όρο ότι ο Φίλιππος δεν θα προέβαλε καμία διεκδίκηση για τον γαλλικό θρόνο. Ο Λουδοβίκος ΙΔ’ δέχτηκε αμέσως τους όρους της διαθήκης, αλλά επέδειξε τόσο αλαζονική στάση, ώστε δημιούργησε υποψίες για τις προθέσεις του σχετικά με τον σεβασμό του όρου του διαχωρισμού των δύο στεμμάτων. Το γεγονός αυτό οδήγησε στον πόλεμο που προκάλεσαν κυρίως ο Γουλιέλμος Γ’ της Οράγγης, βασιλιάς της Αγγλίας, και ο αυτοκράτορας Λεοπόλδος. Σύντομα οργανώθηκε ένας ισχυρός συνασπισμός εναντίον της Γαλλίας –που η βοήθεια των συμμάχων της, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, του δούκα της Σαβοΐας, των εκλεκτόρων της Βαυαρίας και της Κολονίας και των Γκονζάλατης Μάντοβα, ήταν πενιχρή– στον οποίο συμμετείχαν, εκτός από τη γερμανική αυτοκρατορία και την πλειοψηφία των Γερμανών ηγεμόνων, η Ολλανδία και από την άνοιξη του 1702 η Αγγλία. Στην αρχή η διεξαγωγή του πολέμου ευνόησε τους Γάλλους, που προέλασαν από τη Βαυαρία και τη Λομβαρδία εναντίον της Αυστρίας, αλλά η αποχώρηση από τη συμμαχία του Βίκτωρα Αμεδαίου B’ (τέλος του 1703) και ύστερα της Πορτογαλίας στάθηκε η αφετηρία της ανατροπής της κατάστασης. Ο δούκας της Σαβοΐας έμεινε προσωρινά μόνος εναντίον των Γάλλων και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Σαβοΐα, την κομητεία της Νις (Νίκαιας) και ορισμένες πόλεις· λίγο αργότερα πολιορκήθηκε μέσα στην ίδια την πρωτεύουσά του, το Τορίνο (1705). Στο μεταξύ, το καλοκαίρι του 1704, οι αυτοκρατορικές δυνάμεις υπό τη διοίκηση του πρίγκιπα Ευγένιου ενώθηκαν με τις αγγλοολλανδικές, υπό την ηγεσία του Τζον Τσόρτσιλ, δούκα του Μάρλμπορο. Στις 13 Αυγούστου νίκησαν σε καταστροφική μάχη τους Γάλλους, που από εκείνη τη στιγμή πέρασαν στην άμυνα. Συγχρόνως, ένα σώμα στρατού με αρχηγό τον αρχιδούκα Κάρολο εισέβαλε από την Πορτογαλία στην Ισπανία, κατέλαβε τη Βαρκελώνη και ανάγκασε λίγο αργότερα τον Φίλιππο Ε’ να απομακρυνθεί από τη Μαδρίτη. Οι Άγγλοι κατέλαβαν το Γιβραλτάρ αφού προηγουμένως είχαν θέσει τις βάσεις της αγγλικής πολιτικοοικονομικής ηγεμονίας στην Πορτογαλία, ηγεμονία που συνεχίστηκε και τους επόμενους αιώνες. Την άνοιξη του 1706, ύστερα από αποφασιστική νίκη του πρίγκιπα Ευγένιου και του δούκα του Μάρλμπορο κοντά στη Σουβέν, κατέστη δυνατή η κατάληψη των ισπανικών Κάτω Χωρών· το φθινόπωρο ο Ευγένιος ελευθέρωσε το Τορίνο έπειτα από αιματηρή μάχη, ενώ το καλοκαίρι του επόμενου έτους ο στρατηγός Ντάουν κατέλαβε τη Νάπολη. Έναν χρόνο αργότερα, οι ενωμένοι στρατοί του δούκα του Μάρλμπορο και του πρίγκιπα Ευγένιου πέτυχαν άλλη μεγάλη νίκη στο Οντεντάαρντε, η οποία οδήγησε στην κατάληψη της Λιλ. Τον Μάιο του 1709 πρότειναν ειρήνη στην ηττημένη Γαλλία, η οποία όμως περιλάμβανε βαρύτατους όρους που την έθιγαν σοβαρά· το γεγονός αυτό υπήρξε αφορμή για την έναρξη νέου πολέμου. Ενώ πλησίαζε η γαλλική κατάρρευση, μια σειρά γεγονότων άλλαξε την πορεία των πραγμάτων. Στην Αγγλία η εκλογική ήττα των Γουίγκς και η επικράτηση των Τόρις, που ήταν αντίθετοι στον πόλεμο, οδήγησε στην ανάκληση του δούκα του Μάρλμπορο και στην έναρξη διαπραγματεύσεων ειρήνης με τους Γάλλους (1710-11)· το 1710 οι Γάλλοι πέτυχαν μία σπουδαία νίκη στη Βιλαβισιόσα (Ισπανία) και διέσωσαν τον θρόνο του Φιλίππου Ε’. Τέλος, στις 11 Απριλίου 1711 πέθανε ο αυτοκράτορας Ιωσήφ Α’, αφήνοντας τον θρόνο στον αρχιδούκα Κάρολο· τότε οι σύμμαχοι αντιλήφθηκαν πως αν επέτρεπαν στον τελευταίο να καταλάβει τον ισπανικό θρόνο, η ένωση των στεμμάτων της Αυστρίας και της Ισπανίας στο ίδιο πρόσωπο θα συνιστούσε μεγαλύτερο κίνδυνο από τη στέψη ενός Βουρβόνου. Οι νέες διαπραγματεύσεις που ξεκίνησαν κατέληξαν στην ειρήνη της Ουτρέχτης τον Απρίλιο του 1713. Ο αυτοκράτορας εξακολούθησε τον πόλεμο για μερικούς μήνες ακόμα, αλλά έμεινε μόνος και δεν κατόρθωσε να αποτρέψει ορισμένες γαλλικές επιτυχίες· έτσι, υπέγραψε και αυτός την ειρήνη του Ράσταντ τον Μάρτιο του 1714. 2. Πόλεμος για τη διαδοχή της Πολωνίας (1733-38). Πόλεμος που ξεκίνησε ύστερα από τον θάνατο του βασιλιά Αυγούστου Β’ της Πολωνίας (Φεβρουάριος 1733), γεγονός που έφερε αντιμέτωπους δύο υποψήφιους για τη διαδοχή: τον εκλέκτορα της Σαξονίας Φρειδερίκο Αύγουστο Γ’ –γιο του βασιλιά που είχε πεθάνει– τον οποίο υποστήριζε η Αυστρία και η Ρωσία, και τον Στανίσλαο Λεστσίνσκι, πεθερό του Λουδοβίκου ΙΕ’, τον οποίο υποστήριζε η Γαλλία. Πέρα, ωστόσο, από την τυχαία αφορμή, βαθύτερη αιτία της σύγκρουσης ήταν ο παλαιός ανταγωνισμός των Βουρβόνων και των Αψβούργων για την υπεροχή στη δυτική Ευρώπη, σε συνδυασμό με περισσότερο ή λιγότερο φανερές φιλοδοξίες και διεκδικήσεις άλλων Ευρωπαίων ηγεμόνων. Η αφορμή της σύγκρουσης δόθηκε από τη ρωσική επέμβαση στην Πολωνία, η οποία απέβλεπε στην υποστήριξη του Φρειδερίκου Αυγούστου εναντίον του Λεστσίνσκι. Ο τελευταίος είχε εκλεγεί βασιλιάς με συντριπτική πλειοψηφία την 1η Σεπτεμβρίου 1733. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις διεξήχθησαν κυρίως στην Ιταλία και από την αρχή πήραν ευνοϊκή τροπή για τους Γάλλους, οι οποίοι μαζί με τους Πιεμοντέζους κατέλαβαν ολόκληρη τη Λομβαρδία, εκτός από τη Μάντοβα, ενώ στον νότο, μαζί με τους Ισπανούς, κατέλαβαν τη νότια Ιταλία και τη Σικελία. Ύστερα από πόλεμο δύο ετών, τον Ιούλιο του 1735, άρχισαν διαπραγματεύσεις ειρήνης μεταξύ Αυστρίας και Γαλλίας, που οδήγησαν στην προκαταρκτική συνθήκη της Βιέννης (Οκτώβριος 1735). Η οριστική ειρήνη υπογράφηκε πάλι στη Βιέννη, ύστερα από τρία χρόνια. Βασιλιάς της Πολωνίας αναγνωρίστηκε ο Αύγουστος Γ’, ενώ στον Λεστσίνσκι προσφέρθηκε η ισόβια κυριαρχία του δουκάτου της Λορένης και η κομητεία του Μπαρ. 3. Πόλεμος για τη διαδοχή της Αυστρίας (1740-48). Πόλεμος που ξέσπασε μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα Καρόλου ΣΤ’ (Οκτώβριος 1740), ο οποίος επειδή δεν είχε γιους είχε προσπαθήσει από το 1713 να διασφαλίσει την ειρηνική διαδοχή στον θρόνο της κόρης του Θηρεσίας, με την πραγματική κύρωση, με την οποία την όριζε διάδοχο. Ωστόσο, παρότι η κύρωση αυτή αναγνωρίστηκε από τα διάφορα κράτη της αψβουργικής μοναρχίας και από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές δυνάμεις, με τον θάνατο του Καρόλου ΣΤ’ εμφανίστηκε νέος διεκδικητής του αυτοκρατορικού στέμματος, στο πρόσωπο του Καρόλου Αλβέρτου, εκλέκτορα της Βαυαρίας που ήταν σύζυγος της κόρης του αυτοκράτορα Ιωσήφ Α’, μεγαλύτερου αδερφού του Καρόλου ΣΤ’. Στο πλευρό του συντάχθηκαν ο νέος βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος Β’, που εποφθαλμιούσε τη Σιλεσία, η Γαλλία, που επιθυμούσε την ήττα των Αψβούργων, η Ισπανία, που ενδιαφερόταν για την ανακατάληψη των παλαιών κτήσεων της βόρειας Ιταλίας, ο βασιλιάς της Πολωνίας Φρειδερίκος Αύγουστος Γ’ της Σαξονίας και ο δούκας της Μοντένα. Η Μαρία Θηρεσία είχε την υποστήριξη του Καρόλου Εμμανουήλ Γ’ της Σαβοΐας ο οποίος, ύστερα από κάποιο δισταγμό και εξαιτίας της δυσαρέσκειάς του απέναντι στις ισπανικές βλέψεις στη Λομβαρδία, τάχθηκε εναντίον του βουρβονικού συνασπισμού και του συνασπισμού Ολλανδίας και Αγγλίας. Ο συνασπισμός αυτός δημιουργήθηκε το 1743 και επεδίωκε να εμποδίσει την ανατροπή της ευρωπαϊκής ισορροπίας που με κόπο είχε επιτευχθεί. Ο πόλεμος διήλθε από διάφορες φάσεις. Ωστόσο, στις αρχές του 1745 μια σειρά γεγονότων οδήγησαν στην ειρήνη. Ο πιο επικίνδυνος ανταγωνιστής της Μαρίας Θηρεσίας, Κάρολος Αλβέρτος –που στο μεταξύ είχε στεφθεί βασιλιάς της Βοημίας και είχε εκλεγεί αυτοκράτορας με το όνομα Κάρολος Ζ’ τον Φεβρουάριο του 1742– πέθανε· η Μαρία Θηρεσία κατέληξε σε συμφωνία με τον διάδοχο του Καρόλου, που αναγνώριζε την πραγματική κύρωση· η αυτοκρατορική Δίαιτα της Φρανκφούρτης αναγνώρισε την εκλογή στον αυτοκρατορικό θρόνο του Φραγκίσκου Στεφάνου της Λορένης, συζύγου της Μαρίας Θηρεσίας (Σεπτέμβριος 1745). Τα γεγονότα αυτά εξουδετέρωσαν τις σπουδαιότερες αιτίες σύγκρουσης. Οι διαπραγματεύσεις για την ειρήνη, που άρχισαν το φθινόπωρο του 1746, έληξαν μόλις τον Οκτώβριο του 1748 στο Άαχεν (Εξ λα Σαπέλ). Ο Λουδοβίκος ΙΕ’ δείχνει τον στρατάρχη Μαυρίκιο της Σαξονίας, αρχηγό των Γάλλων νικητών εναντίον των Άγγλων και των συμμάχων τους, με επικεφαλής τον δούκα του Κάμπερλαντ, κατά τον πόλεμο για τη διαδοχή της Αυστρίας, όπως απεικονίζεται σε πίνακα της εποχής. Η μάχη του Τορίνο (1706), στην οποία οι Γάλλοι ηττήθηκαν, κατά τον πόλεμο για τη διαδοχή της Ισπανίας. Ο πύργος του Λινεβίλ, κατοικία του Στανίσλαο Λεστσίνσκι, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πολωνική ιστορία.